II Rzeczpospolita: Ostra Brama

Ostra Brama - widok z ulicy Ostrobramskiej.

Ostra Brama w Wilnie - brama miejska na Starym Mieście w Wilnie, gotycka, wzniesiona w latach 1503–1514; wraz z przylegającym do niej fragmentem muru obronnego stanowi jedyną pozostałość dawnych fortyfikacji miejskich; od strony wewnętrznej bramy znajduje się kaplica Ostrobramska z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej Królowej Korony Polskiej (Matki Boskiej Miłosierdzia), klasycystyczna, wzniesiona w 1829; stanowi zamknięcie ulicy Ostrobramskiej.

W średniowieczu istniał zwyczaj, że we wnękach wież bramnych, nad bramą, umieszczano święte obrazy. Wilno pierwotnie miało pięć bram miejskich, w tym Brama Miednicka (od drogi prowadzącej do Miednik). Brama ta nazywała się też Ostrą, od nazwy części południowego przedmieścia, które nazywało się Ostry Koniec. Masywna, kwadratowa wieża bramna, wzniesiona wraz z obwodem murów obronnych na pocz. XVI w. jest wymieniona w przywileju wydanym mieszczanom wileńskim przez króla Aleksandra Jagiellończyka 6 września 1503.

Na północnej elewacji Ostrej Bramy znajdowała się pierwotnie nisza. W 1671 lub 1672 staraniem o. Karola od Ducha Świętego dobudowano od strony północnej drewnianą kaplicę. Spłonęła ona w 1711 a już w roku następnym odbudowano ją jako murowaną. Nie wiadomo dokładnie kiedy został umieszczony w niej cudowny wizerunek Matki Boskiej. W latach 1789-1793 naprzeciwko kaplicy, na potrzeby modlących się, wybudowano klasycystyczną galerię.

Na Bramie pierwotnie znajdował się napis w języku polskim. Treść jego ustalił biskup wileński Andrzej Benedykt Kłągiewicz w maju 1828. W tympanonie pod promienistym, wykonanym ze złoconego mosiądzu Okiem Opatrzności znalazła się inwokacja "MATKO MIŁOSIERDZIA", natomiast nad oknami umieszczono jej ciąg dalszy: „POD TWO/JĄ OBRO/NĘ (nad lewym) i „UCIE/KAMY/SIĘ” (nad prawym) co dało łącznie "Matko Miłosierdzia, pod Twoją obronę uciekamy się". W 1864 z obawy przed niepożądanymi reakcjami władz rosyjskich napis zmieniono na łaciński "MATER MISERICORDIAE, SUB TUUM PRAESIDIUM CONFUGIMUS". Po odzyskaniu Wilna przez Polskę zapadła w 1932 decyzja o przywróceniu pierwotnego napisu. Nowe litery ze złoconego brązu, zaprojektowane przez Jerzego Hoppena, zamontowano 29 września 1933. Po drugiej wojnie światowej napis ten ponownie usunięto, zastępując łacińskim.

W kaplicy znajduje się pochodzący z XVII wieku obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, Matki Miłosierdzia. Przez wiernych uważany za cudotwórczy. Jego kult ściśle wiąże się z Ostrą Bramą. Obraz został umieszczony na bramie na początku XVII w. a później przeniesiony do kaplicy, gdzie obecnie się znajduje. Namalowany został na deskach dębowych. Ma wymiary 200 x 165 cm. Nie jest znany autor obrazu. Niektórzy przypisują jego autorstwo Łukaszowi – artyście krakowskiemu, który namalował podobny obraz w 1624 dla kościoła Bożego Ciała w Krakowie. Według innych pierwowzorem zarówno obrazu krakowskiego jak i wileńskiego był obraz flamandzkiego malarza Martina de Vosa z ok. 1580.

Ok. 1671 wizerunek Matki Miłosierdzia zasłonięty został srebrną, złoconą sukienką.

W 1799 w ołtarzu po bokach obrazu zainstalowano pozłacane figury rodziców Najświętszej Maryi Pany - św. Joachima oraz św. Anny. Od 1849 charakterystyczną ozdobę obrazu stanowi sierp srebrnego półksiężyca z wygrawerowanym napisem wotywnym. Tekst napisu brzmi: "Dzięki Tobie składam Matko Boska za wysłuchanie próśb moich, a proszę Cię Matko Miłosierdzia zachowaj mnie nadal w łasce i opiece Swojej Przenajświętszej W.I.J. 1849 roku". Dopełnieniem wizerunku Matki Miłosierdzia są dwie korony nałożone jedna na drugą. 2 lipca 1927 miała miejsce koronacja obrazu przez kardynała Aleksandra Kakowskiego w obecności Józefa Piłsudskiego i Ignacego Mościckiego.